Làng nghề Dệt chiếu Hàm Tân
Lượt xem: 10964

 

Làng nghề dệt chiếu Cà Hom – Bến Bạ xã Hàm Tân, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh hình thành từ những thập niên cuối thế kỉ XIX. Từ chỗ tự sản xuất, tự tiêu thụ hoặc làm quà biếu và sản phẩm đạt chất lượng vượt hẳn các sản phẩm cùng loại nên chiếu Cà Hom – Bến Bạ dần dần nổi tiếng và trở thành hàng hóa từ những năm 1940 và được nhiều người biết đến trong những năm 1960 cho đến nay.

Đây là một trong những làng nghề truyền thống của tỉnh Trà Vinh, được các thế hệ người dân truyền nghề nhau gần 100 năm nay. Mỗi năm làng chiếu cung cấp cho thị trường vùng Đồng bằng Sông Cửu Long hàng trăm nghìn đôi chiếu có độ bền, đẹp, hoa văn độc đáo.

Chiếu Cà Hom- Bến Bạ. Ảnh: Vũ Lan- http://thegioidisan.vn

Sự ra đời của nghề dệt chiếu ở Cà Hom – Bến Bạ xã Hàm Tân được các chị em phụ nữ học lỏm được trong dịp đi thăm họ hàng ở Cà Mau, khi về họ bắt đầu làm khung căng sợi, cắt lát chẻ nhỏ phơi khô dệt thử những chiếc chiếu đầu tiên hơi khô ráp, rồi dần dần trở nên vừa mắt hơn, sờ mịn tay hơn nhờ vậy, từ những chiếc chiếu thô ráp ban đầu trải qua nhiều thế hệ chiếu Cà Hom – Bến Bạ tạo được uy tín trên thương trường các tỉnh Nam Bộ với các chủng loại đa dạng hơn như chiếu trắng, chiếu màu, chiếu in hoa, in chữ… Nhiều nghệ nhân trong nghề được gần xa biết đến như bà Ngô Thị Pho, Mã Thị Dứt… Sản phẩm chiếu của làng Cà Hom- Bến Bạ chủ yếu là chiếu hoa với 5 màu chủ đạo là trắng, đỏ, xanh, vàng và tím. Hình ảnh hay hoa văn thường được các nghệ nhân chọn lựa rất công phu cho từng sản phẩm của mình, phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng, hoặc theo yêu cầu của các thương lái .Đặc biệt là chiếu hoa dệt 2 mặt, đòi hỏi sự khéo léo và thể hiện sự tinh tế, tính thẩm mỹ trong từng đường dệt của nghệ nhân.

Nghề dệt chiếu ở Cà Hom – Bến Bạ đã từng bước được khép kín. Nguyên liệu dệt chiếu được người dân trong xã tự trồng trên các diện tích đất lúa kém hiệu quả. Toàn xã đã có trên 35 ha đất trồng lác và cứ 1000 m2 đất trồng lác, cho ra khoảng 120 đôi chiếu lớn (khổ 2 x 1,6 mét) và 120 – 130 đôi chiếu khổ nhỏ (1 x 1,9 mét). Xã Hàm Tân đã thành lập được hợp tác xã chiếu thảm Hàm Tân để tập hợp mọi người cùng hướng đến sản xuất ổn định, bền vững, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường, xây dựng thương hiệu làng chiếu Cà Hom – Bến Bạ đến với người tiêu dùng mọi nơi.

Ưu điểm của chiếu hoa ở làng chiếu Cà Hom – Bến Bạ sau khi sử dụng từ 4 -5 năm, nhưng vẫn đảm bảo chiếu không bị đổ lông, phai màu và giòn gãy. Chiếu hoa ở đây được thể hiện qua 5 màu chủ đạo là trắng, đỏ, xanh, vàng và tím. Hình ảnh hay hoa văn thường được các nghệ nhân chọn lựa rất công phu cho từng sản phẩm của mình, phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng.

Cây Lác dệt chiếu – Ảnh: https://langngheviet.com.vn/

Công đoạn đầu tiên để làm chiếu là phải tìm nguyên liệu cây lác cho thật già, sau đó chọn lựa chiều dài của lác cho phù hợp với khổ chiếu cần dệt. Lác được phân cỡ xong đem rửa sạch, rồi vót lại bằng lưỡi dao thật sắc và nhỏ. Công việc này đòi hỏi có nhiều thành viên tham gia mới đảm bảo được một lượng lác lớn đủ dệt trong nhiều ngày. Mỗi cọng lác sau khi vót được phơi khô, sẽ có kích cỡ to bằng cọng chân nhang. Nếu làm chiếu hoa thì giai đoạn sử dụng nước pha màu nấu sôi để luộc những cọng lác phải đảm bảo được độ nóng của nước màu, lửa quá to hay quá nhỏ sẽ dễ làm cho lác bị chín nhừ hoặc là không thấm màu.

Lác được vót và lựa chọn kỹ trước khi pha màu. Giai đoạn phơi lác sau khi xử lý màu được các nghệ nhân làm chiếu ở Hàm Tân – Trà Cú phơi nắng dùng cho dệt chiếu hoa. Ảnh: https://langngheviet.com.vn/

Chiếu Cà Hom – Bến Bạ có giá cao hơn với chiếu Cà Mau cùng chủng loại mà vẫn không đủ bán. Hai ấp Cà Hom, Bến Bạ nhà nào cũng có đôi ba khung dệt, nhộn nhịp hoạt động hết công suất, cả ngày lẫn đêm. Đến những năm 1970, sự xuất hiện tràn ngập của chiếu nylon trên thị trường làm cho làng chiếu Cà Hom – Bến Bạ truyền thống bị canh tranh rất lớn.

Vào những năm 1990, làng nghề dệt chiếu Cà Hom-Bến Bạ có thể nói gần như đi đến bên bờ vực mai một. Nguyên nhân, do người dân làng nghề không chủ động được nguồn nguyên liệu, sản phẩm chiếu không được cách tân về mẫu mã nên không đủ sức cạnh tranh trên thị trường. Không sống được với nghề, hàng trăm người thợ đã bỏ khung dệt, đi xa xứ mưu sinh bằng những nghề khác. Người có công đưa làng nghề dệt chiếu Cà Hom-Bến Bạ từ chỗ sắp mai một đi đến ăn nên làm ra là bà Ngô Thị Pho, một thợ dệt dân tộc Khmer lão luyện trong nghề. Trong lúc bao người thợ đã bỏ nghề, thì bà Ngô Thị Pho vẫn gắn bó bên khung dệt. Chiếu thô, chiếu trắng thường không được thị trường chấp nhận thì dệt hoa, màu sắc đẹp để đáp ứng theo yêu cầu, sở thích người tiêu dùng. Với suy nghĩ đó, bà tự thiết kế hoa văn, phối màu, rồi dệt thử sản phẩm chiếu hoa hai mặt.

 

 Nghệ nhân Ngô Thị Pho. Ảnh: Vũ Lan- http://thegioidisan.vn

Sau nhiều lần thất bại, nhưng rồi cuối cùng bà cũng thành công. Năm 2000, chiếu hoa hai mặt của bà Pho khi được chào bán ra chợ xã đã chiếm được ngay thị hiếu của người tiêu dùng. Cũng từ đó, ngày càng có nhiều người tìm đến đặt hàng cho bà dệt những chiếc chiều hoa, có chữ Hán, chữ Khmer… Độc đáo nhất là bà đã thiết kế, phối màu dệt nên chiếu hai mặt có hình những ngôi chùa tháp vàng ở đất nước Campuchia, được rất nhiều bà con Khmer ở Nam Bộ và Campuchia ưa chuộng.

Tiếng lành đồn xa, năm 2001, với mong muốn xây dựng lại làng nghề và giúp nhiều hộ đồng bào Khmer nghèo có việc làm, Ủy ban nhân dân xã Hàm Tân đã xây dựng dự án hỗ trợ kinh phí đóng khung dệt cho 40 hộ nghèo và nhờ bà Pho truyền nghề dệt hoa hai mặt. Bà nhận lời không một chút đắn đo và tận tâm, tận sức truyền dạy những “bí quyết” của mình. Làng nghề dệt chiếu Cà Hom-Bến Bạ cũng từ đây dần được vực dậy cho đến bây giờ đã có hơn 200 hộ chuyên sống bằng nghề dệt chiếu và có trên 600 lao động làm việc gián tiếp ở các khâu: trồng lát, sơ chế nguyên liệu, pha màu…

Làng chiếu truyền thống này có qui mô bao trùm hai ấp Cà Hom và Bến Bạ của xã Hàm Giang, huyện Trà Cú, với gần 500 khung dệt, giải quyết được khoảng ngàn lao động thường xuyên lúc nhàn rỗi. Đó là chưa kể một đội quân không nhỏ cung cấp các dịch vụ cần thiết cho nghề làm chiếu từ trồng và thu hoạch lát, chẻ phơi, vận chuyển, nhuộm màu lát đến tiêu thụ ra thị trường.

Vào dịp giáp Tết Nguyên đán là thời điểm làng nghề dệt chiếu Cà Hom – Bến Bạ nhộn nhịp nhất trong năm. Bên cạnh sản phẩm chiếu trắng được dệt hàng ngày, các nghệ nhân tập trung làm nhiều chiếu hoa (hay còn gọi là chiếu màu) phục vụ thị trường Tết. Bình quân mỗi ngày, một gia đình 2 người dệt được 1 đôi chiếu hoa (khổ 2m x 1,6m). Gần 500 khung dệt, mỗi ngày làng chiếu Cà Hom – Bến Bạ đưa vào thị trường 1.000 – 1.200 đôi chiếu, thu về cả trăm triệu đồng. Tuy nhiên, cái khó của nghề là đôi khi sản phẩm làm ra tiêu thụ chậm, sản xuất bị đình trệ đời sống của bà con gặp nhiều khó khăn, những tháng mưa dầm, lát nguyên liệu không phơi phóng được, cộng với sức mua trên thị trường cũng chậm đi khiến cho làng chiếu Cà Hom – Bến Bạ nhiều khi phải treo khung, ngưng hoạt động.

 

Hiện tại, làng nghề có 37 ha đất trồng lác với 450 hộ dệt chiếu.Trong số gần 400 hộ sinh sống với nghề dệt chiếu truyền thống thì có 80% hộ dân làm nghề là người dân tộc Khmer. Làng chiếu Cà Hom – Bến Bạ ngoài giải quyết việc làm cho những hộ trực tiếp làm nghề, còn gián tiếp giải quyết cho hơn 1.500 lao động ở các khâu: trồng lác, sơ chế nguyên liệu, dệt gia công và tiêu thụ sản phẩm. Mỗi năm làng chiếu Cà Hom – Bến Bạ cung cấp ra thị trường trên dưới 150.000 đôi chiếu.

Công việc dệt chiếu của người dân nơi đây diễn ra thường xuyên, có người lấy nghề dệt chiếu làm nghề chính của mình, cũng có người làm theo thời gian nhàn rỗi. Tuy nhiên, hiện nay diện tích đất nông nghiệp của xã trong đó có đất trồng  lác đang bị thu hẹp dần do tốc độ phát triển các khu công nghiệp du lịch và thương mại. Nhiều dịch vụ, ngành nghề thu hút người lao động với mức thu nhập khá hơn. Người thợ dệt làng nghề đang đứng trước sự lựa chọn đầy trăn trở, số lượng nghệ nhân biết bí quyết nhuộm và dệt chiếu truyền thồng dần đang lớn tuổi theo thời gian nên làng nghề chiếu Cà Hom – Bến Bạ đang có nguy cơ mai một cao.  Vì vậy, cần phải có giải pháp bảo tồn, phát huy hợp lý, cần có phương án, kế hoạch tiếp tục đầu tư để khôi phục nghề dệt chiếu truyền thống ở Cà Hom – Bến Bạ tiếp tục duy trì và phát triển.

(Theo dulichtravinh.com.vn)